Geschiedenis
Al vele duizenden jaren voor de Christelijke jaartelling was er sprake van menselijke bewoning in de Geulvallei. Talrijke gevonden gebruiksvoorwerpen en diverse fundamenten van bouwwerken zijn het bewijs van een vrij intensieve bewoning in de Romeinse Tijd.
De eerste schriftelijke vermelding van Valkenburg dateert van het jaar 1041. Uit dat jaar wordt een oorkonde bewaard waarin de Duitse koning Hendrik III (die enkele jaren later tot keizer zal worden gekroond) vier dorpen schenkt aan zijn nicht Irmgard. Het zijn de dorpen Herve, Epen, Vaals en Valkenburg. De oorkonde draagt als datum 15 februari 1041 en de naam Falchenberch is duidelijk leesbaar. Historici zijn het erover eens dat hier niet de tegenwoordige stad aan de Geul mee wordt bedoeld, maar het huidige Oud-Valkenburg.
Belegeringen en veroveringen kenmerken de geschiedenis van Valkenburg. Ze worden doorstaan en overleefd en iedere keer volgt er een restauratie. Dat geldt zeker voor de burcht, waarvan nu helaas niet meer dan een ruïne over is. In december 1672 wordt ze verwoest en niet meer opgebouwd. Slechts twee stadspoorten en een deel van de stadswallen overleven de vernietiging. Valkenburg is voortaan geen vestingstad meer, maar blijft in bestuurlijk opzicht belangrijk.
Rond het midden van de negentiende eeuw ontwikkelt zich een nieuwe bron van inkomsten: het toerisme. Vakantiegangers en dagjesmensen krijgen oog voor de unieke en ongerepte omgeving waarin Valkenburg is gelegen en bezoeken het plaatsje om er een vrije dag of een korte vakantie door te brengen. Dat is aanvankelijk slechts voorbehouden aan de happy few, maar de drie hotels die Valkenburg in die dagen telt, worden er al snel meer. De aanleg van de spoorlijn Valkenburg-Aken in 1853 met een station in Valkenburg is een voorname stap op de weg naar ontsluiting van het tot dan toe betrekkelijk moeilijk bereikbare Geulstadje. Waar dat toe heeft geleid is bekend: Valkenburg is uitgegroeid tot de belangrijkste toeristische trekpleister van de regio, met 1,2 miljoen overnachtingen per jaar en een veelvoud aan dagjesmensen.
De gemeente Valkenburg aan de Geul omvat overigens veel meer dan alleen toeristisch Valkenburg. Onze gemeente zoals die tegenwoordig bestaat, is na de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1982 tot stand gekomen. Op die datum zijn de gemeenten Valkenburg-Houthem en Berg en Terblijt samengevoegd. Ook vonden op die dag een paar grenswijzigingen plaats met de gemeenten Wijlre, Hulsberg (die opgeheven werden) en Margraten. Nu omvat onze gemeente naast Valkenburg, de kernen Houthem, Geulhem, Berg, Terblijt, Vilt, Sibbe, IJzeren, Walem, Oud-Valkenburg en Schin op Geul.
Geschiedenis in het Valkenburgs dialect
Doezende jaore veur Christus woonde d’r al luuj in ’t dal van de Geul. Dat bliek oet de vónds van talrieke gebruuksveurwerpe en diverse fundamente van geboewe die ’t bewies zin van intensieve bewoning in de Romeinse tied. (ca 50-ca 300 nao C.)
De ièrsjte sjrieftelike vermelding van Valkeberg dateert van 1041. Oet dat jaor weurt ’n oarkónde bewaard, woa-in de Duutsje keuning Hendrik III (dae ’n paar jaor later tot keizer gekroand zal were), veer dörper sjink aan zien niesje Irmgard. Diet zin de dörper Herve, Ièpe (Ieëpe), Vaols (Vols) en Valkeberg. Dees oarkónde ies gedateerd op 15 februari 1041 en de naam “Falchenberch” ies dudelik lees-baar. Historici zin ’t d’r euver eins dat hie neet ’t hujig sjtedsje Valkeberg mèt bedoeld weurt, meh ’t tegewoordige Oud-Valkeberg.
Belegeringe en veroveringe kènmerke de historie van Valkeberg. Ze were door-sjtange en euverlaef en edersj kièr volg d’r wir restauratie. Diet gebeurde ouch mèt de hoagtebörch, woa noe jaomer-genoeg allein nog mer ’n rewien van euver ies. In december 1672 woort ze verinneweerd en noats miè opgeboewd. Mer twiè van de 6 sjtadspoorte en ’n gedeilte van de sjtadsmoer euverlaefde de aanval. Valkeberg ies van toen aaf gein (echte) vestingsjtad miè, meh blief besjtuurlik belangriek.
Rónd ’t miede van de neugetiènde ièw óntwiekelt ziech ’n nuuj brón van in-komste, ’t toerisme. Vakantiegengersj en daagpubliek kriege oug veur de unieke en natuurlike umgeving woa-in Valkeberg gelege ies en bezeuke ’t plaetske um d’r ‘ne vrieje daag of ’n korte vakantie door te bringe. In ’t begin ies dat allein gegund aan ‘ne groep beter gesitueerde, meh de drie hotels, die Valkeberg in daen tied tèlt, were d’r al vlot miè. De aanlèk van ’t sjpoor Mestreech-Valkeberg-Aoke in 1853 mèt ein sjtasie in Valkeberg, ies ‘ne belangrieke sjtap um beter bereikbaar te zin. Woa dat toe geleid haet, ies bekènd. Valkeberg ies oetgegreujd tot de belangriekste toeristische trèkpleister van de regio, mèt 1,2 miljoan euver-nachtinge per jaor en ’n väölvoud aan daaggaste.
De gemeinte Valkeberg aan de Geul zoa-es die tegewoordig ies samegesjtèld besjteit saer de gemeintelike herindeiling van 1 januari 1982 oet de samevoging van de gemeintes Valkeberg-Houtem en Berg en Terbliet. Dao waore ouch nog paar grenswieziginge mèt de gemeintes Wielder en Hölsberg (die toen woorte opgeheve) en Mergraote.
De gemeinte Valkeberg aan de Geul besjteit noe oet de volgende kerne:
’t Sjtedsje Valkeberg, Brokem, Houtem (buurtsjappe St. Gerlach en Vroenhof), Sjtraobaek, Geulem, Berg, Terbliet, Vilt, Sub, Iezere (buurtsjap Hièrewaeg), Walem, Oud-Valkeberg, Sjin op Geul, (buurtsjap: Sjtröch), D’n Emmaberg, De Hièk, Kuiteberg (buurtsjap Ingwege) en Sjuème